Bu yazımızda kısaca Türk Hukuku'nda sinema eserleri eser sahipleri ve haklarına ilişkin bilgilendirme yapacağız. Konu oldukça spesifik ve detaylı olduğundan olabildiğince sadeleştirmeye çalıştık.
Türk Hukuku’nda Sinema Eserleri 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Kapsamında tanımlanmıştır. Sinema Eseri sayılabilmek için ise
-Tespit edilme şartı
-Hareketli görüntüler dizisi
-Hususiyet
Gibi koşulların birlikte bulunması gerekmektedir. Tespit edilmiş olmak filmin cd,kaset, vs. gibi bir nesne ile sabitlenmesidir. Hareketli görüntüler dizisi ise sinema eserini diapozitifler ve fotoğraflardan ayıran en önemli unsurlardan biridir. Eser kavramının genelinde olduğu gibi Sinema Eserleri özelinde de en tartışmalı husus, Hususiyet kavramı olup, kısaca eseri yaratan kişi veya kişilerin hususiyetlerini yansıtması gerekmektedir. Bu kavram eseri yaratanların kişilikleri, yaratıcılıkları, kişisel izleri gibi hususlardır. Ancak bu durum aşağıda da izah edeceğimiz üzere eser sahiplerinin hususiyetleriyle sınırlı olup örneğin kameraman,makyöz ya da herhangi bir set görevlisi eser sahibi sıfatına sahip olmayacağından esere kendi hususiyetlerini katıp katmadıkları gerekmeyecektir.
Öncelikle Kanun’un 8. Maddesinde ve birçok yerinde değinildiği gibi Bir eserin sahibi onu meydana getirendir. Sinema eserlerinde ise eser sahipleri kanun kapsamında ‘’numerus clausus’’ sınırlı sayı ilkesi prensibine dayalı olarak sayılmış olup herhangi bir şekilde genişletilemez.
Eser Sahipleri ise Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 8. Madde kapsamında:
‘’Yönetmen, özgün müzik bestecisi, senaryo yazarı ve diyalog yazarı, eserin birlikte sahibidirler. Canlandırma tekniğiyle yapılmış sinema eserlerinde, animatör de eserin birlikte sahipleri arasındadır.’’ Bu kişiler yarattıkları eser üzerinde el birliğiyle mülkiyet hakkına sahip olup esere ilişkin gerçekleştirilecek işlemlerde tüm eser sahiplerinin her birinin yazılı onayına ihtiyaç bulunmaktadır.
Sinema Hukukunda Mali ve Manevi Haklar:
Eser Sahiplerinin ise Mali ve Manevi Haklar olmak üzere birtakım hakları bulunm aktadır. Eser sahibinin doğrudan hakimiyet sahibi olduğu bu fikri haklar tıpkı mülkiyet hakkı gibi eser sahipleri tarafından herkese karşı ileri sürülebilen haklardır.
Mali Haklar:
-İşleme hakkı,-
-Çoğaltma hakkı
-Yayma hakkı,-
-Temsil hakkı,
-Umuma iletim hakkı ile sınırlıdır.
Mali haklar sözleşmelere konu olabilmekte, sınırlı sınırsız, ivazlı ivaszız başkalarına devredilebilir,lisansa konu olabilir. Ayrıca bu haklar rehnedilebiler ve haczedilebilir.
Film sektörü uygulamasında mali haklar çoğu kez yapımcı şirketlere devredilmekte ve ileride eser sahiplerinin olası hak iddialarının bu yöntemle önüne geçilmeye çalışılmaktadır.
Manevi Haklarda ise;
Bu hakka ilişin kanun koyucunun belirli bir tanımı bulunmamaktadır.Kişilik haklarının içerisinde mi değerlendirileceği yoksa kişilik haklarından bağımsız mı olduğu doktrinde tartışmalı haklardandır.Ancak eseri yaratma şartına bağlı olarak ortaya çıkan eser sahibinin haklarındandır. Bu haklar:
-Adın belirtilmesi hakkı,
-Umuma arz hakkı,
-Eserin aslına ulaşma hakkı,
-Eserin bütünlüğünü koruma hakkı ile sınırlıdır.
Manevi haklar kural olarak şahsa sıkı suretle bağlı haklar olduğundan devri gerçekleşmese de tek başına mali hakların devri durumunda manevi hakların kullanımı açısından bazı problemler ortaya çıkabileceğinden doktrinde manevi hakların kullanımının devrinin mümkün olduğu kabul edilmektedir.
Eser sahibi, sahip olduğu bu hakları ihlal eden 3. Kişilere karşı tecavüzün meni,refi davası, tecavüzün tespiti davası,maddi manevi tazminat davası gibi hukuki bir takım imkanlar elde etmektedir.
Hukuk davalarında yetkili mahkeme:
Dava, davalının veya davacının yerleşim yerinde açılabilir
Görevli mahkeme:
İhtisas Mahkemeleri (Fikri ve Sinai Haklar Hukuk Mahkemeleri), Fikri ve Sınai Hakları Hukuk Mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde de Asliye Hukuk Mahkemeleri(1 veya 3 nolu) görevlidir.
Yine eser sahipleri FSEK m.71’de detaylı bir şekilde düzenlendiği üzere manevi ve mali haklarına ihlal eden 3. Kişilere karşı suç duyurusunda bulunabilir Bu suçlar sadece kasten işlenebilirler. Şikâyet süresi 6 aydır. Şikâyeti, hakkı tecavüze uğrayan eser sahipleri (mirasçıları) veya bağlı olduğu meslek birliği tarafından yapılabilir
Av.Yusuf ÖZDOĞRU
Kaynaklar:
-5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
TEKİNALP, Ünal Fikri Mülkiyet Hukuku, 4.bası. İstanbul, Arıkan, 2005.
TOSUN, Yalçın Sinema Eserleri ve Eser Sahibinin Hakları, İstanbul, XII Levha, 2013
DEMİRBAŞ, Ali Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda Eser Sahibinin Mali Haklarına Tecavüz Halinde Hak Sahibine Sağlanan Hukuki Koruma XII Levha Yayınları 2015
TOSUN, Yalçın Manevi Haklar, 1. Baskı İstanbul, XII Levha Yayınları, 2016