Tescilsiz Tasarımlarda Hukuki Koruma

Tasarımlar, hukukumuzda kısaca bir ürünün şekil, renk, biçim vb. her türlü özelliklerinden kaynaklanan görünümü olarak tanımlanmaktadır. Çeşitli sektörlerde kullanılan  tasarımların mevzuatımızda, fikri mülkiyet hakları çerçevesinde hukuki olarak  korunması sürecinin  ise uygulamada tescilli tasarım koruması ve tescilsiz tasarım koruması şeklinde  ikiye ayrıldığını söylememiz mümkündür.

Tasarım sahipleri, hak sahipliğinin tespiti ve hukuki imkanlar elde edebilmek adına tasarımlarını Türk Patent nezdinde gerekli başvuru prosedürlerini gerçekleştirmek suretiyle tescil ettirebilmekte olup bu da tasarım sahiplerine ulusal koruma hatta dilerlerse uluslararası koruma çerçevesinde  çeşitli hak ve imkanlar sağlamaktadır. Bu korumaya ilişkin detaylı bilgileri de ilgili yazımızda belirtmiştik.

Tescilsiz tasarım nedir?

Tescilsiz tasarım kavramı ve buna yönelik hukuki koruma, aşağıda da izah ettiğimiz üzere sınai mülkiyet kanunu kapsamında ilk kez getirilen bir düzenleme olup buna göre, tasarımını tescil ettirmese bile belirli şartlar doğrultusunda tasarım hakkı sahiplerinin, hukuki imkanlar elde ederek tasarım hakkından yararlanabilmesini ifade eder.
 

Tescilsiz Tasarımların Korunması Şartları

Tescilsiz tasarımlar daha önce belirli şartlar doğrultusunda Türk Ticaret Kanunu’ndaki haksız rekabet hükümleri çerçevesinde ele alınmaktaydı. Ancak bu da haksız rekabet kapsamındaki koruma kriterleri ve koruma süresinin üst sınırının ne olacağı gibi çeşitli belirsizlik ve tartışmalara sebep olmaktaydı. 10 Ocak 2017’de yürürlüğü giren Sınai Mülkiyet Kanunu ile  tescilli tasarımların yanı sıra  tescilsiz tasarımlar da bu kanun kapsamında koruma altına alınarak bu hususa daha net bir çerçeve çizildiğini söylememiz mümkündür.

Buna göre bir tescilsiz tasarımın sınai mülkiyet kapsamında korunabilmesi için aşağıdaki şartları taşıması gerekmektedir. Bu şartlar kümülatif olup herhangi birinin olmaması halinde hak sahipleri SMK’da belirtilen korumadan yararlanamayacaktır:

• Tescilsiz Tasarım Kamuya Sunulmuş olmalıdır

Tescilsiz tasarım olarak korunabilmenin ilk şartı ilk kez Türkiye’de kamuya sunulmuş olması olup bu konuda tasarımın sergilenmesi,yayınlanması, satış yoluyla piyasaya arz edilmesi vs. gibi hususlar kamuya sunma olarak kabul edilmektedir.

• Tescilsiz Tasarım Yeni Olmalıdır

Tescilsiz tasarım yeni olabilmesi için kamuya arz edildiği tarihten önce dünyanın herhangi bir yerinde bir başkası tarafından bu tasarımın  sergilenmemiş ve kamuya arz edilmemiş olması şarttır. Aksi takdirde yenilik fonksiyonundan yoksun olan bu tasarımlar korumadan 
faydalanamayacaktır.

• Tescilsiz Tasarım Ayırt Edici Olmalıdır

Yine bir başka şart olarak tescilsiz tasarımların tıpkı tescilli tasarımlarda olduğu gibi ayırt edicilik kriterine sahip olması gerekmektedir. Ayırt     
edicilik kriteri belirlenirken tescilsiz tasarımla, bu tasarımdan daha önce kamuya sunulmuş bir tasarım arasında bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bıraktığı genel izlenimin farklı olması koşulu aranır. Bu genel izlenim farklı ise tescilsiz tasarımın ayırt edici kritere sahip olduğu söylenir. Bilgilenmiş kullanıcı ise o tasarımın bulunduğu sektöre göre farklılık gösterebilmektedir.

• Tescilsiz Tasarımın Kamuya Arzından Önce 3 Yıllık Süre Geçmemiş Olmalıdır.

Tasarımın kamuya arzından önce üç yıllık sürenin geçmemiş olmasıdır. Üç yıl geçtiği takdirde tasarım sahibi Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamındaki haklarını 3. Kişilere karşı ileri süremeyecektir.

• SMK Madde 58/F.4 Kapsamındaki Hallere Girebilecek Bir Tasarım Olmamalıdır
   

Tescilsiz Tasarımların Koruma Süresi Ne Kadardır?

Şüphesiz bir tasarım sınırsız süre hak sahibine imkan sağlamayacak olup, tescilsiz tasarımların koruma süresi kamuya arzından itibaren üç yıldır. Üç yıl içinde tescilsiz tasarım sahibi bu hakkını 3. Kişilere karşı kullanabilir. O sebeple  tasarım sahipleri, bu tasarımları uzun süre kullanmak niyetindeyse tasarımları tescil ettirerek yirmi beş yıla kadar daha uzun süreli bir hak elde etmeleri menfaatlerine olacaktır.

Tescilsiz Tasarım Sahibinin Ne Gibi Hakları Vardır?

Tescilsiz tasarım sahipleri, tasarım hakkını ihlal eden bir başka deyişe bu tasarımlarını taklit eden, üreten, piyasaya arz eden kişilere karşı dava yoluyla  tecavüzün tespiti,  maddi manevi zararlarının tazmin edilmesi, ürünlere el koyma, ürünlerin imhasını talep etme, mahkeme kararının günlük gazetelerde yayımlatılması talebi, el konulan ürünler üzerinde kendisine mülkiyet hakkı tanınması  gibi birçok hukuki  hak ve imkana  sahip olacaktır. Maddi zarar hesaplanırken de yine kanun kapsamında hak sahibine tanınan  ve hak sahibi tarafından seçilecek çeşitli hesaplama yöntemleri dikkate alınarak bilirkişilerce hesaplama yapılacaktır.

Tescilli Tasarım ve Tescilsiz Tasarım Arasındaki Farklar Nelerdir?

• Tescilli tasarımlar hak sahibine beş yıl ve dört  kez yenileme hakkı vermek üzere toplam yirmi beş yıla kadar hukuki koruma sağlarken tescilsiz tasarımlarda ise koruma süresi üç yıldır.

• Tescilsiz tasarım sahipleri 3 yıl içinde bu haklarını kullanabilecekken tescilli tasarım sahipleri tescil süresi boyunca bu haklarını 3. Kişilere karşı kullanabilecektir.

• Tescilli tasarımlarda hukuki koruma tescil ile başlarken, tescilsiz tasarımlarda ise, tasarımın ilk kez Türkiye’de  kamuya arz edilmesinden itibaren başlar.

Av.Yusuf ÖZDOĞRU

GERİ DÖNÜN